ترکان پارسیگوی؛ مروری بر خدمات آذریزبانها به زبان فارسی/ روایت فرزند دهخدا از سرنوشت غمانگیز یک طرح ملی
تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۵۷۱۵۱
رهبر معظم انقلاب در بازدید روز گذشته از نمایشگاه کتاب تهران در غرفه نشر سخن فرمودند که بهترین آثار در اهمیت زبان فارسی را ترکهای ما نوشتند. - اخبار فرهنگی -
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، رهبر معظم انقلاب در بازدید روز گذشته از نمایشگاه کتاب تهران، ضمن بازدید از غرفه انتشارات سخن، درباره مجموعه «فرهنگ سخن»، به قلم دکتر حسن انوری، فرمودند که بهترین آثار در اهمیت زبان فارسی را ترکهای ما نوشتند، این هم یکی از آنهاست.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
خدمات فرزند خلف دهخدا به زبان فارسی
«فرهنگ بزرگ سخن» که برای اولینبار در سال 81 در هشت جلد منتشر شد، زیر نظر استاد حسن انوری و با همراهی 46 مؤلف و 21 ویراستار تدوین شده و دربردارنده واژگان قدیمی و واژگان روز زبان فارسی است.
فرهنگ بزرگ سخن دارای 75 هزار سرواژه اصلی، 45 هزار سرواژه فرعی، 16 هزار شاهد مستند، هزار مثال و هزار و 500 تصویر است. پیش از این نیز ذیلی بر این اثر ارزشمند نوشته شده و در سال 90 منتشر شده بود که این ذیل مشتمل بر واژههایی است که از قلم افتاده یا تازه یافته شدهاند، همچنین برخی از مصوّبات اخیر فرهنگستان زبان و ادب فارسی را در بردارد که به حوزه عمومی زبان تعلّق دارد یا به آن نزدیک است. همچنین مشتمل است بر تصحیح غلطهای چاپی و غیرچاپی و اشتباه در ارجاعات که در هشت جلد روی داده و نیز برخی شواهد جدید بر مدخلهایی که شاهد کم داشته یا شاهد نداشتهاند.
تازهترین، معتبرترین و بهترین فرهنگ زبان فارسی
پس از انتشار مجموعه هشت جلدی «فرهنگ سخن» به کوشش نشر سخن، 17 عنوان از مجموعه فرهنگهای سخن منتشر شده که عمدتاً براساس مخاطب و دغدغههای آنها در نظر گرفته شدهاند. از جمله این موارد میتوان به فرهنگ دانشآموز، فرهنگ نام، فرهنگ امثال، فرهنگ کنایات و... اشاره کرد. در مقدمه ناشر بر این فرهنگ تأکید شده که در محتوای فرهنگها تجدید نظر میشود و مایه علمی آنها به طور مستمر بررسی خواهد شد. در پروژهای جدید قرار است ذیل دیگری بر این فرهنگ منتشر شود که این ذیل شامل واژههای جدید و فوت شده از فرهنگ سخن خواهد بود.
اما خدمات استاد انوری به زبان فارسی محدود در «فرهنگ سخن» نیست؛ او را که فرزند دهخدا و معین مینامند، قریب به 60 سال در مؤسسه لغتنامه دهخدا با همراهی هیئت تألیف، اقدام به تدوین «لغتنامۀ بزرگ فارسی» کرد؛ پروژهای که از دوران مدیریت زندهیاد دکتر شهیدی و با همراهی دکتر دبیرسیاقی آغاز شد.
روایتی از سرنوشت غمانگیز یک طرح ملی
طرح «لغتنامه بزرگ فارسی» که در راستای وصیت علامه دهخدا آغاز شد، در ابتدا قرار بود در سه نوع بزرگ، متوسط و کوچک تدوین شود که البته پس از مدتی، چاپ لغتنامههای متوسط و کوچک پس از یکی دو جلد متوقف شد و تنها لغتنامۀ بزرگ فارسی ادامه یافت. «لغتنامه بزرگ فارسی» تفاوتهایی با لغتنامه دهخدا دارد؛ از این منظر که فرهنگی تاریخی است و شواهد این فرهنگ از قدیم به جدید مرتب شده و سیر تحول معنایی واژه را نشان میدهد. از سوی دیگر، منابع به کار رفته در تدوین لغتنامه بزرگ فارسی بیش از دهخداست و تاکنون بیش از هزار منبع قدیم و جدید برای تدوین آن استفاده شده است.
کار تدوین «لغتنامه بزرگ فارسی» سال گذشته به دلیل خداحافظی اجباری دکتر انوری و پس از آن هیئت تألیف، عملاً متوقف شد. ماجرایی که دکتر انوری خود در کتاب «اراده، پشتکار، عشق» که به تازگی از نشر آیدین منتشر شده، توضیح داده است؛ بخشی از کتاب که از آن میتوان با عنوان روایتی از سرنوشت غمانگیز یک طرح ملی یاد کرد. مؤلف در این کتاب ضمن اشاره به اعمال تغییرات پس از مدیریت جدید و تأثیرات آن بر کار مؤسسه لغتنامه دهخدا مینویسد:
فضای آرام لغتنامه شد فضایی ناآرام و تحمل ناپذیر، لااقل برای من، که از 60 سال پیش پییوسته در آرامش کار کرده بودم. در آستانه 90 سالگی در فضای جدید و با آدمهای جدید کار کردن برایم ناگوار بود. از این رو لغتنامه را ترک کردم. فردای آن روز همه مؤلفان نیز جز یک تن لغتنامه را ترک کرده بودند.
من یکی از سه عضو زنده لغتنامه دهخدا و لغتنامه بزرگ فارسی هستم که بیشترین وقت را در تألیف گذراندهایم. آن دو تن دیگر استاد رسول شایسته و دکتر نجفی اسداللهی هستند. من از قِبَل کار در لغتنامه و اندوختن تجربیات در فرهنگنویسی توانستهام(به قول استاد احمد سمیعی) «تازهترین، معتبرترین و بهترین فرهنگ زبان فارسی» را پدید آورم. از این رو، بنا به تجربیات و از روی آگاهی، به دانشگاه تهران پیشنهاد میکنم: آگاهترین و مبرزترین استادان ادبیات و زبانشناسی را در سازمان لغتنامه به کار گمارد که شایستگی آن را داشته باشند که بتوانند لغتنامه دهخدا را به بهترین وجهی ویرایش کنند و نیز سازمان لغتنامه را از جهات گوناگون تقویت و مجهر کند که بتوانند فرهنگهای جدیدی(کوچک و بزرگ)که لازمه این روزگار است، پدید آورند. ...
خداحافظی حسن انوری با مؤسسه دهخدا پس از 60 سال/ انوری: دیگر ماندنم در مؤسسه فایدهای نداردبه دو امر غیرت دارم: زبان فارسی و ایران
اما دکتر حسن انوری تنها آذریزبانی نیستند که همه هم و غمّ خود را مصروف زبان فارسی و پاسداری از آن کردهاند. لااقل در تاریخ معاصر میتوان از چهرههای تأثیرگذار بسیاری نام برد که پاسداری و گسترش زبان فارسی را وظیفه خود دانسته و به آن بالیدهاند. ژاله آموزگار، پژوهشگر فرهنگ و زبانهای باستانی، از جمله این شخصیتهای تأثیرگذار است. او که در حوزههای مختلف ترجمه و تألیف در حوزه زبانهای باستانی فعالیت میکند، متولد شهرستان خوی است.
آموزگار پیش از این در ویدئویی که بازتاب بسیاری در فضای مجازی داشت، گفته بود: با اینکه آذربایجانی هستم، خیلی غیرت زبان فارسی دارم؛ چون این پیوندی است که ما را به هم وصل میکند.
او با تأکید بر اینکه من هم غیرت زبان فارسی را شدیداً دارم و هم غیرت ایران را، اضافه کرد: خدا هر دو اینها را حفظ کند. با اینکه آذربایجانی هستم، خیلی غیرت زبان فارسی دارم؛ چون این پیوندی است که ما را به هم وصل میکند. خیلی خوب ترکی صحبت میکنم، از ادبیات و آهنگ ترکی لذت میبرم، اما همیشه اعتقاد دارم که یک چیز همه ما را به هم وصل میکند و آن «زبان فارسی» است.
چرا میگویند «زبان شیرین فارسی»؟
به گفته آموزگار؛ با زبان فارسی، فردوسی، نظامی، حافظ، صائب و ... برای همه ما است و این است که تاریخ ما را یکی و به هم وصل میکند. همیشه شناخت علاقه ایجاد میکند. باید تاریخ ایران را بدون تعصب یاد بگیرید؛ آن وقت به آن علاقهمند خواهید شد. آنهایی که سنگ غیر زبان فارسی را به سینه میزنند، زبان فارسی را نمیشناسند. کار نکردند، نخواندند. زبان فارسی زبان شیرینی است. بیخود نمیگویند زبان شیرین فارسی، خوشآهنگ است. از نظر علم زبانشناسی، زبانی آهنگین است و صداهایش گوشخراش نیست؛ از این جهت شما این زبان را انگلیسی و آلمانی مقایسه کنید.
درباره مردی که نامش با «حافظ» گره خورد
فعالیت آذریزبانها تنها در حوزه تحقیق و پژوهش درباره زبان فارسی خلاصه نمیشود. در دهههای گذشته خدمات آذریزبانها به زبان فارسی را میتوان در حوزههای دیگری چون تصحیح متون، پژوهش در حوزه متون کلاسیک و ... نیز بررسی کرد و قابل تأمل قرار داد. زندهیاد منوچهر مرتضوی، استاد دانشگاه تبریز و مؤلف کتاب «مکتب حافظ» از جمله این شخصیتهاست.
«مکتب حافظ» به توصیف بهاءالدین خرمشاهی، حافظپژوه نامآشنا، در کنار «حافظ شیرینسخن» معین و «تاریخ عصر حافظ» اثر شادروان غنی از جمله سه اثر ماندگار در حوزه حافظپژوهی است که هر محقق و جستوجوگری در این حوزه، بینیاز از مراجعه به این کتاب نیست. به گفته کارشناسان، بسیاری از بدیهیات دیوان حافظ و اندیشههای او، نتیجه سالها مطالعات زندهیاد مرتضوی است که حاصل و چکیده آن در «مکتب حافظ» ذکر شده است.
زبان فارسی، زبان کلاسیک کشور هند شد/ نوشدارویی برای سهرابها80 سالی که برای پاسداری زبان فارسی گذاشته شد
از دیگر آذریزبانهایی که حیات خود را صرف زبان فارسی کردند، میتوان به زندهیاد سلیم نیساری اشاره کرد؛ مردی که از جمله پایهگذاران شیوه آموزش زبان فارسی به ویژه به غیر فارسیزبانان بود. دکتر مهدی محقق درباره خدمات زندهیاد نیساری به زبان فارسی میگوید: در سالهای آغازین دهه 1330 که من دانشجوی دوره لیسانس دانشکده زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه بودم، با برخی از دانشجویان دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی که از تبریز بودند از جمله دکتر منوچهر مرتضوی و دکتر سلیم نیساری آشنا شدم. دکتر نیساری در آن وقتها مدیر کل وزارت فرهنگ هم بود که معمولاً در کتابخانه طهوری همدیگر را میدیدیم. بعدها ارتباط ما بیشتر شد و همواره ایشان در برخوردها از سکون و آرامش و ادب ویژهای برخوردار بود.
وی ادامه میدهد: پس از انقلاب، ارتباط ما زیاد شد؛ چه آنکه هر دو هفته یکبار او را در فرهنگستان زبان و ادب فارسی ملاقات میکردم و از ملاحظات خاصی که درباره حافظ داشت، برخوردار میشدم. او با فروتنی ویژه خود عبارات عربی دیوان حافظ را نزد من میآورد و با کمک یکدگیر به برخی از مشکلات میپرداختیم. نکته جالبی که از کوششهای سالیان دراز از زندگی علمی دکتر نیساری بر میآید اینکه این استاد هرچند در محیط غیرزبان فارسی زاده و پرورش یافته، چگونه همت خود را در هشت دهه از زندگی پربار خود به ترویج و نشر زبان و ادبیات و خط فارسی پرداخته و ملت ایران را از علم سرشار خود بهرهمند کرده است.
«ایران»؛ وطن دل شهریار
در میان صدها آذریزبانی که در دوره معاصر «فارسی» را چون جان دوست میداشتند، یکی از چهرههای شناخته شده و تأثیرگذار، شهریار است. او که به گفته فرزندش، ایران را وطن دل خود میدانست، بر حفظ زبان فارسی تأکید داشت.
هادی بهجت تبریزی، فرزند شهریار، در گفتوگویی با تسنیم، درباره این علاقه پدرش گفته بود: شهریار هم در شعر فارسی و هم در شعر آذری حرف برای گفتن داشت. این امر تنها به توانایی او در سخنوری بازنمیگشت. بخشی از این توانایی به بهره بردن و مطالعه او از آثار بزرگان و کتابهای دیگر شاعران و نویسندگان بازمیگردد. شهریار علاقه بسیاری به سرودن شعر ترکی بعد از منظومه «حیدربابا سلام» داشت. در این قبیل شعرها هم توانا بود، اما همیشه میگفت باید اصالت زبان فارسی را حفظ کرد. او خودش را شاگرد مکتب حافظ میدانست و معتقد بود که مانند کودکی درسآموز از «گلستان» سعدی بهره برده است، اما نگاهی فراتر به شعر و زبان داشت.
افسوس شهریار از تغییر الفبای آذربایجان به لاتین+ دستخطدر کنار تمام نامهایی که از آنها یاد شد، قطعاً میتوان نامهای بسیاری دیگر را نیز برشمرد که با وجود اینکه زبان مادریشان فارسی نبود، اما خدمات ارزنده و غیر قابل انکاری به زبان فارسی کردند؛ زبانی که میراث رودکی و فردوسی است، امروزه حیات، پویایی و بالندگی خود را وامدار چنین افرادی است که بیچشمداشت در پاسداری آن کوشیدهاند.
انتهای پیام/
منبع: تسنیم
کلیدواژه: کتاب نمایشگاه کتاب زبان فارسی لغت نامه بزرگ فارسی هم وصل لغت نامه دهخدا زبان فارسی زبان فارسی آذری زبان ها حسن انوری فرهنگ سخن مکتب حافظ منتشر شد زنده یاد
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.tasnimnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «تسنیم» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۵۷۱۵۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
عاشق شعر عالمگیر ایران هستم/بهترین سوغاتی از نمایشگاه کتاب تهران
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، به نقل از ستاد خبری سیوپنجمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران، طالب آذرخش شاعر ملی تاجیکستان (با تخلص آذرخش) و سردبیر نشریه «پیام سغد» است. تاکنون به قلم او کتابهای بسیاری به خط سیریلیک در تاجیکستان منتشر شده است. اثری هم به نام «دیوان عشق» به خط فارسی و سیریلیک دارد که گلچینی از آن توسط انتشارات خردگان در تهران با عنوان «چشم، جانم، چشم...» منتشر شده است.
او بسیار تاکید دارد که آثارش به خط سیریلیک و فارسی منتشر شوند تا کسانی که در تاجیکستان با خط فارسی آشنایی ندارند با آن آشنا شوند و فرصتی برای مقایسه پیدا کنند. همچنین برخی اشعارش نیز در چند نشریه در تهران منتشر شده است. در چندین کنگره و همایش در تهران، تبریز، اصفهان و شیراز شرکت کرده و به قول خودش این «شهرهای عزیز» را دوست داشته است.
طالب آذرخش سابقه حضور در محافل ادبی بسیاری در ایران را دارد و کتاب شعر را بهترین سوغات از ایران میداند. آذرخش درباره سابقه حضورش در نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران گفت: خوشبختانه تجربه حضور در نمایشگاه کتاب تهران را دارم که برایم بسیار جالب بود. همچنین در چندین محفل فرهنگی از جمله محفل جشنواره فضولی نیز شرکت داشتهام.
وی افزود: نمایشگاه کتاب تهران یک بازار بزرگ کتاب است. یکباری که حضور داشتم از صبح تا عصر نتوانستیم حتی نصف نمایشگاه را هم ببینیم. من از حضور در این نمایشگاه که به عنوان یک فروشگاه بزرگ کتاب به نظر میرسد بسیار شاد و مسرور شدم. کتابهای جالبی در این نمایشگاه دیدم.
آذرخش ادامه داد: در نمایشگاه کتاب تهران، کتابهای ادبیات کلاسیک را که سالها آرزوی دستیابی و مطالعهشان را داشتم پیدا کردم. با ناشران گوناگونی که آثار شعرای بزرگ مثل حافظ، سعدی، فردوسی و ...را منتشر کردهاند، گفتوگو کردم. وقتی هم که به تاجیکستان بازگشتم کتابهای جیبی این شاعران را به عنوان سوغات برای دوستانم آوردم.
این شاعر فارسیسرا در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که به ادبیات معاصر ایران بسیار علاقهمند است، گفت: نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران، محل آشنایی من با آثار معاصر ادبیات ایران بود. من عاشق شعر و خصوصا شعر عالمگیر ایران هستم. با شعر معاصر ایران هم آشنایی دارم. آثار شاعرانی همچون شهریار، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد، نادر نادرپور، هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه)، شاملو و ... در تاجیکستان شناخته شده است. از اینکه در نمایشگاه کتاب تهران بدون واسطه و به راحتی به این کتابها دسترسی داشتم موجب خشنودیام بود.
آذرخش همچنین با اشاره به این نکته که گویش تاجیکستانیها و ایرانیها باهم تفاوتی ندارد، ادامه داد: ما یک زبان داریم. شعر معاصر ایران و شعر معاصر تاجیکستان یک زبان دارد که همان زبان رودکی، خیام و حکیم فردوسی است. ما همان چیزی را که شما میخوانید، میخوانیم. البته در حوزه شعر معاصر ایران شعرهایی هم هست که به لهجه تهرانی یا شیوههای متفاوت است. اما همه اینها به زبان فردوسی و حافظ است. ما امروز شعری که در شاهنامه میخوانیم در شعر معاصر تاجیک هم میبینیم.
وی اضافه کرد: وقتی از ادبیات ایران حرف میزنیم، تفاوتی بین ایران و تاجیکستان نمیبینیم. فقط یک ادبیات فارسی در میان است. حتی ادبیات معاصر ایران هم در تاجیکستان شناخته شده است. بسیاری از آثار رماننویسان معاصر در تاجیکستان منتشر شده است. اما در تاجیکستان شاعران ایرانی بیشتر مورد اقبال عموم قرار گرفتهاند. من در اخبار دیده بودم که یکی از کتابهای فاضل نظری در یک فروشگاه در تهران، فروش چند هزار جلدی داشته است. این کتاب در تاجیکستان هم به زبان سیریلیک برگردانده شده است و غزلهای او علاقمندان خاص خودش را دارد. من سردبیر مجله «پیام سغد» در تاجیکستان هستم. ما در هر شماره از مجله شعری از همزبانان ایرانی یا افغانستانی را چاپ میکنیم. من تاکید میکنم که شعر همزبان خود را منتشر میکنیم نه شعر ادبیات ایران یا افغانستان را.
آذرخش در بخش دیگری از این گفتوگو به نقش نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران در بهبود دیپلماسی فرهنگی میان دو کشور ایران و تاجیکستان اشاره کرد و ادامه داد: خیلی خوب میشد اگر نمایشگاهی مانند نمایشگاه کتاب تهران در کشورهای فارسیزبان یعنی افغانستان و تاجیکستان هم میداشتیم. چون در افغانستان و تاجیکستان نمایشگاههای صنعتی و اقتصادی مشترک و غیرمشترک بسیاری برگزار میشود، اما نمایشگاه کتاب نداریم. نکته دیگر این است که خیلی خوب میشد اگر در نمایشگاه کتاب تهران مکان معینی وجود داشت تا خوانندگان با ادیبان، نویسندگان و ناشران گفتوگو و دیدار داشته باشند. من خیلی علاقهمندم که آثار شاعران تاجیکستانی در نمایشگاه کتاب تهران معرفی شود و در معرض دید و خرید عموم قرار گیرد. ما میتوانیم کتابهایی منتشر کنیم که یک طرف آن خط فارسی و طرف دیگر آن خط سیریلیک باشد. این موضوع به آموزش زبان فارسی کمک خواهد کرد چون تاجیکستانیها حتما باید خط فارسی را یاد بگیرند. آشنایی با خط فارسی باعث میشود که از گذشته خود آگاه شوند و آینده خود را ببینند. البته اگر خوانندگان ایرانی هم با خط سیریلیک آشنا شوند خیلی خوب میشود.
وی در پایان در پاسخ به این سوال که «چرا با وجود پیوندهای فرهنگی و زبان مشترک میان ایران و تاجیکستان، ارتباطات فرهنگی محدودی میان دو کشور وجود دارد؟» گفت: فکر میکنم سرحدات و مرزهای جغرافیایی دلیل این موضوع باشد. اخیرا قابلیتی ایجاد شد و در فضای مجازی صفحاتی پدید آمد که خوانندگان، ادیبان و شاعران ایرانی و تاجیکی با یکدیگر در تعامل باشند و مثلا یک شاعر تاجیکستانی بتواند با خواننده ایرانی طرف گفتوگو قرار گیرد. چون تاجیکستانیها هم به زبان فارسی سخن میگویند. فقط لازم است که با زبان فارسی آشنایی داشته باشند تا بتوانند از آثار شاعران ایرانی استفاده کنند. اگر رفتوآمد این محافل ادبی بیشتر شود شاهد نتایج بهتری هم خواهیم بود. همچنین ارسال کتابهای تاجیکستانی به ایران و بالعکس میتواند عامل مهمی برای تقویت این پیوندها باشد.
سیوپنجمین دوره نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت (۱۴۰۳) در محل مصلی امام خمینی(ره) به شکل حضوری برگزار میشود.
۲۲۰۵۷
برای دسترسی سریع به تازهترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1900156